Maatschappelijke dialoog slavernijverleden
Veel mensen weten nog weinig over het slavernijverleden. Eind 2023 kwam uit gesprekken met nazaten van tot slaaf gemaakten een duidelijk verzoek aan de Rijksoverheid naar voren: voer een breed maatschappelijk gesprek over het slavernijverleden en de doorwerking ervan in de hedendaagse samenleving. De Rijksoverheid zet hiervoor een zogenoemde ‘gespreksstarter’ in. Het doel is om kennis over het slavernijverleden te vergroten en bewustzijn te creëren over hoe dit verleden doorwerkt in de samenleving. In dit project werkt de Rijksoverheid samen met bureau Public Cinema, De Balie en artistiek vormgever Mathieu Wijdeven. De gespreksstarter is ontwikkeld in afstemming met nazaten van tot slaaf gemaakten.
Wie zijn wij?
De gespreksstarter
Wat weet jij van de slavernij en de rol die Nederland hierin speelde? ‘Wie zijn wij?’ nodigt je uit om in gesprek te gaan over het slavernijverleden. De gespreksstarter is geïnspireerd op, en een levensgrote variant van het spel ‘Wie is het?’. ‘Wie zijn wij?’ bevat portretten van mensen die op een bepaalde manier een verbinding hebben met het slavernijverleden. Onder begeleiding van een gespreksleider bevragen deelnemers hun eigen perspectief en dat van anderen op de geportretteerde mensen.
Verdiepende gesprekken
Op 10 locaties organiseren we naast de gespreksstarter ook verdiepende programmering. Op deze plekken nodigen we één of meerdere gasten uit die een speciale kennis hebben over ons slavernijverleden en de doorwerking hiervan in het heden. De familiegeschiedenis en de dagelijkse praktijk van deze sprekers laat zien dat de uitwassen van de slavernij dichterbij zijn dan men doorgaans vermoedt. De sprekers nodigen het publiek uit om het verhaal van de slavernij niet enkel te zien als iets van ‘de ander’, maar houden de toeschouwers een spiegel voor om bij zichzelf te raden te gaan. Wat vertelt het verhaal van de slavenhandel ons over onze wereld? Hoe heeft het onze maatschappij beïnvloedt? Deze gesprekken voeren we op verschillende soorten locaties; op podia op festivals, klassen en bij culturele instellingen.
Locaties
De gespreksstarter wordt ingezet op 25 locaties verspreid over het land, zoals festivals, markten en pleinen. Deze locaties voegen we toe aan onderstaande lijst. Wil je erbij aanwezig zijn? Bekijk dan wanneer we bij jou in de buurt zijn.
Talkshow ‘Wie Zijn Wij?’
Nationaal Archief | 11:00 – 11:45
Stuart Kensenhuis gaat in gesprek over stambomen onderzoek. Wat als je familiegeschiedenis niet enkel een persoonlijk verhaal vertelt, maar ook een maatschappelijk verhaal over kolonialisme, slavernij en contractarbeid? Journalist Stuart Kensenhuis gaat in gesprek met Peggy Brandon (kwartiermaker Nationaal Slavernijmuseum), auteur Usha Marhé die in haar eigen familiegeschiedenis dook en Sidney Breidel, die recent begon met stamboomonderzoek.
Leeszaal Rotterdam West – Tussen 12.00 en 16.00 staat de gespreksstarter in de Leeszaal, gevolgd door een gesprek tussen schrijver Raoul de Jong (Jaguarman) en theatermaker Mathieu Wijdeven, o.l.v. Rokhaya Seck (De Balie). Beiden doken in hun familiegeschiedenis en stuitten op een verhaal over de slavernij.
De zoektocht van Mathieu als hij ruzie heeft en zijn moeder hem bemoedigd toespreekt: ‘Twee geesten hoeven niet altijd samen te komen, soms ben je uit ander hout gesneden.’ Het blijkt een citaat te zijn van zijn betovergrootvader G.G.T. Rustwijk. Net als Mathieu een theatermaker, die politieke teksten schreef over de slavernij. Mathieu raakt gefascineerd door de man waar hij tot dan toe nog nooit iets over gehoord had. Ook Raoul de Jong raakt in de ban van zijn familiegeschiedenis. Als hij op zijn 28ste zijn vader voor het eerst ontmoet vertelt die hem een verhaal dat blijft hangen: een van hun voorouders, een medicijnman, kon zichzelf transformeren in een jaguar. Gegrepen door dit mysterie besluit Raoul op onderzoek te gaan in Suriname. Het brengt hem een verhaal van duisternis en slavernij, maar wie goed zoekt vindt ook veel hoop en levenskracht. Raoul en Mathieu zijn het levende bewijs: hun voorouders hebben de gruwelijkheden van de slavernij op de een of andere manier overleefd.
Op deze locaties kon je 'Wie zijn wij?' al zien:
Rozet Centrum – Met taal, kunst en erfgoed maakt Rozet persoonlijke ontwikkeling mogelijk. In dit prachtige gebouw ontvangen we schoolklassen en “gewone” bezoekers op het Plein.
BredaPhoto toont verhalen die inspireren, ontroeren, confronteren en nieuwe vragen oproepen. Maar er is meer. Er worden namelijk ook educatieve programma’s ontwikkeld en er vinden bijzondere samenwerkingen plaats. Zo ook een samenwerking met ‘Wie zijn Wij?’.
Batavialand – Museum en scheepswerf over de historie van de VOC.
Film by the Sea – Dit festival is jaarlijks één van de belangrijkste culturele evenementen van Zeeland. Dit jaar is er niet alleen aandacht voor film, maar ook voor verschillende initiatieven rondom het slavernijverleden.
Mooi Weer Spelen is een (gratis) straattheaterfestival in het Poptapark. Na een goed gesprek strijk je neer in het gras of geniet je op het terras van dans, theater comedy en muziek.
Ruw Den Bosch – Naar aanleiding van de gespreksstarter ‘Wie Zijn Wij?’ tijdens Theaterfestival Boulevard 2024 (7 en 8 augustus) nodigt Ruw hoogleraar Caraïbische geschiedenis Alex van Stipriaan uit om het gesprek voor te zetten.
Voor iedereen die na de gespreksstarter meer wil weten én iedereen die nieuwsgierig is vertelt hij over de Nederlandse rol in de slavenhandel en hoe dat verleden nog altijd door werkt in het heden.
Utrechtse Introductie Tijd (UIT). De UIT-week is dé introductieweek voor aankomende studenten in Utrecht. Tijdens de informatiemarkt gaat we het gesprek over ons slavernijverleden aan. Let op: Dit evenement is dan alleen toegankelijk voor deelnemers van de introductieweek.
Zomerparkfeest Venlo – Cultuurfestival. De gespreksstarter ‘Wie zijn wij?’ staat op het terrein.
Theaterfestival Boulevard – Theater, dans, muziek(theater) en kunstvormen die (net) niet in een hokje passen. Opmerkelijke werken uit heel Europa, waaronder ‘Wie zijn Wij?’. Je vindt ons net buiten het festivalhart in de winkelstraat.
Deventer (h)eerlijke hanzemarkt – de gespreksstarter ‘Wie zijn wij?’ staat vanaf 10:00 uur achter MIMIK Film, Theater & Café op het Grote Kerkhof, naast de streekmarkt. Om 16:00 uur is er in MIMIK gratis een verdiepend gesprek met aansluitend de film ‘Moeder Suriname’ (2023).
Kwaku Festival – Nelson Mandela Park in Amsterdam Zuidoost. Kwaku is een van origine Surinaams festival waar culturen samenkomen en diversiteit gevierd wordt. Cultuur, muziek, dans en eten staan centraal. ‘Wie zijn Wij?’ is te gast tijdens het tweede weekend.
Zomerbries Festival – Gespreksstarter ‘Wie zijn wij?’ en verdiepend gesprek tussen Otwien Vlieri en Onias Landveld. Vlieri is van Surinaamse komaf. Tijdens zijn werk bij de politie heeft hij zich in de organisatie ingezet voor gesprekken over gelijkheid. Sinds zijn vertrek doet hij dat buiten de organisatie. Landveld doet twee spoken word performances.
ROC Tilburg – Studenten doen mee aan de gespreksstarter ‘Wie zijn wij?’ en voeren een verdiepend gesprek met kunstenaar, verhalenverteller en voormalig stadsdichter van Tilburg: Onias Landveld. In zijn werk komen de thema’s slavernij en discriminatie aan bod.
Festival Poort Sociaal, het Tomatensoepfestival – Een initiatief van Stichting WoonMere en InteraktContour, twee woonzorgcomplexen. De gespreksstarter ‘Wie zijn wij?’ was een van de activiteiten op het festival.
Oerol – Locatiekunstenfestival met voorstellingen, straattheater, muziek, beeldende kunst, storytelling, talks en verdieping. Pilot-installatie ‘Wie zijn wij?’ bij het Bostheater en een verdiepend gesprek met Mathieu Wijdeven.
Blikopener Festival – Festival waar mensen, organisaties en kunstenaars staan die samen een eerlijkere wereld willen. Het festival vraagt aandacht voor wat er misgaat in de samenleving. De kunstprojecten laten zien wat we daar aan kunnen doen. Pilot-installatie ‘Wie zijn wij?’ met gespreksbegeleider Jacqueline Emanuels.
Contact
Heb je een vraag? Wil je ‘Wie zijn wij?’ ook inzetten in jouw gemeente of op jouw festival?
Neem dan contact op met Sophie Heugen van Public Cinema via sophieheugen@public-cinema.com
Pers/media kan contact opnemen met Peter Kasbergen van Public Cinema via peter@public-cinema.com of 06-28508948.
Veelgestelde vragen
Sinds de excuses en de introductie van het programma is er in eerste instantie geïnvesteerd in het uitwerken van de opdrachten: beleidsintensiveringen, opzetten van een subsidieregeling voor maatschappelijke initiatieven en het oprichten van een herdenkingscomité. Daarbij heeft het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties (BZK) veel gesprekken gevoerd met nazaten. Inmiddels zijn er veelvuldig dialogen gevoerd met stakeholders en is het creëren van maatschappelijke betrokkenheid bij het slavernijverleden essentieel, om de steun voor en betrokkenheid van burgers bij het onderwerp te vergroten.
Deze opdracht wordt uitgevoerd door het Ministerie van BZK.
Het herdenkingscomité krijgt de belangrijke opdracht voor de structurele invulling om kennis en bewustwording over dit onderwerp te vergroten.
Nee, de kosten voor de brede dialoog komt niet ten laste van het fonds van 200 miljoen dat beschikbaar is gesteld door het kabinet. Het wordt bekostigd door het Ministerie van BZK
Het Ministerie van BZK coördineert deze brede maatschappelijke dialoog vanuit de Rijksoverheid. Dit doet het Ministerie in samenwerking met bureau Public Cinema en De Balie. Het Ministerie heeft de nadrukkelijke opdracht om samen met de nazaten en andere betrokkenen de acties uit te voeren. Een van de oproepen/wensen vanuit de gemeenschap is om de brede maatschappij te betrekken in het proces na de komma. Het Ministerie werkt samen met lokale partners uit de steden waar de gespreksstarter wordt ingezet. Zij worden van tevoren benaderd om mee te denken hoe de gespreksstarter het beste vorm kan krijgen in hun stad. Daarnaast is er in de ontwerpfase samengewerkt met verschillende nazaten.
Nee. Maar ook na het Herdenkingsjaar is het belangrijk dat de aandacht voor het slavernijverleden blijft bestaan. Deze gespreksstarter is hier een voorbeeld voor. Maar ook het herdenkingscomité krijgt hier een belangrijke rol in.
Als makers beseffen we goed dat de gesprekken die op gang komen naar aanleiding van het participeren in de gespreksstarter emoties opwekken. Het belangrijkste is dat de deelnemers zich veilig voelen zowel tijdens als na hun deelname aan de gespreksstarter.
Bij elk evenement zal er een moderator aanwezig zijn die de nodige kennis bezit over de onderwerpen en de gevoeligheden die ermee gepaard gaan. Deze moderator zorgt ervoor dat de gesprekken op een veilige en respectvolle manier worden gevoerd.
Deze informatie wordt meegenomen in de aanpak van het herdenkingscomité om tot een structurele aanpak te komen voor het vergroten van kennis en bewustwording over het onderwerp.
Het op gang brengen van deze dialogen vraagt om een laagdrempelige en luchtige sfeer waarin iedereen zich uitgenodigd voelt. Ten eerste willen we als makers de intuïtieve, defensieve houding van mensen die ongemak bij de excuses ervaren wegnemen. Ten tweede willen we de invloed van verschillende kennisniveaus verkleinen. Zo creëren we ruimte voor oordeelloosheid en een open dialoog.
Ons concept fungeert als een onconventionele gespreksstarter, die deelnemers in staat stelt om overal in Nederland op oordeelvrije en gelijkwaardige wijze te discussiëren over saamhorigheid, rechtvaardigheid en de erkenning van het slavernijverleden. Het creëert een veilig en vernieuwend kader. Daarbinnen verplaatsen de makers de interactie doelbewust van de (voor velen bedreigende) persoonlijke sfeer naar een creatieve verkenning van de nationale identiteit en trots die ons allen verbindt. Via een dialoog binnen de context van de gesprekstarter nodigen de makers deelnemers uit om kennis te nemen van essentiële (historische) informatie en om zich daartoe te verhouden. Door de omvang en opzet van de installatie fungeert het spel als eyecatcher en magneet voor passanten.
Bij het selecteren van de verschillende geportretteerden hebben de makers gelet op een aantal essentiële kenmerken:
– Dat er een redelijke man-vrouw verhouding is.
– Zowel geportretteerden uit het verleden als het heden hebben een link naar ons collectieve slavernijverleden.
– Er is een geografische verdeling met betrekking tot de afkomst van de geportretteerden. Op deze manier zorgen we ervoor dat er zowel mensen uit Europees-Nederland, Suriname en het Caribisch deel van het Koninkrijk worden vertegenwoordigd.
De eerdere dialoogsessies waren gericht op de inhoud van de uitwerking na de excuses. Deze gesprekken voerde het Ministerie met nazaten en direct betrokkenen. De huidige gesprekken worden met de gehele maatschappij gevoerd, en zien veel meer toe op kennis en bewustwording.
Het op gang brengen van deze dialogen vraagt om een laagdrempelige en luchtige sfeer waarin iedereen zich uitgenodigd voelt. Ten eerste willen de makers de intuïtieve, defensieve houding van mensen die ongemak bij de excuses ervaren wegnemen. Ten tweede willen de makers de invloed van verschillende kennisniveaus verkleinen. Zo wordt ruimte gecreëerd voor oordeelloosheid en een open dialoog.
De geselecteerde locaties zijn bewust gekozen, omdat de makers zoveel mogelijk mensen willen bereiken. Daarom is gekozen voor drukbezochte evenementen/locaties. De makers houden er wel rekening mee dat de locaties passend zijn voor dit onderwerp, juist omdat het zoveel gevoeligheden bevat.
‘Wie zijn wij?’ wordt in opdracht van de Rijksoverheid uitgevoerd door Public Cinema en De Balie, en is ontworpen door Mathieu Wijdeven.
Met dank aan Theater Rotterdam.
Rijksoverheid.nl
Debalie.nl
Public-cinema.com
Mathieu Wijdeven | Theater Rotterdam
Public Cinema is verantwoordelijk voor de verwerking van persoonsgegevens zoals weergegeven in de privacyverklaring.